Kuzey Anadolu fay sınırının çok yakınında bulunan İstanbul’daki doğal afetler tarihçiler tarafından incelendikten ve bu bilgiler tarih araştırmalarına yansıdıktan sonra İstanbul’un 1453 yılında fethedilmesinden sonra otuzun üzerinde zelzelenin yaşandığını öğreniyoruz.
1509 Sarsıntısı ‘Küçük kıyamet’
Kaynaklarda bu zelzeleyle ilgili gereğince bilgi bulunmamaktadır. Lakin İstanbul’un tarihi süreçte geçirdiği en tesirli sarsıntısı olarak bilinir. Bu sebeple Osmanlı Tarihçileri bu devri ‘Küçük Kıyamet’ olarak isimlendirir. Tarihçiler zelzelenin Osmanlı Devleti’nin değerli merkezlerinden olan Edirne ve Bursa’da da hissedildiğini, sarsıntının 45 güne yakın artçılarıyla devam ettiğini kaynaklarda yazıyorlar. Fakat 1509 yılındaki zelzeleyle ilgili gereğince kayıt bulunmadığından meyyit sayısı ile ilgili her kaynak farklı bilgiler vermektedir. Lakin yapılanmanın bugünkünden farklı olduğu düşünüldüğünde sarsıntının ‘küçük kıyamet’ olarak isimlendirilmesi zahiyatın büyüklüğünü de ortaya koyuyor. Rivayete nazaran İstanbul yahut Pera’da sarsıntının tesir etmediği tek bir konut bile kalmamıştı ve kent nüfusunda büyük kayıplar verilmişti.
1719 Depremi
1719 yılı zelzelesi ile ilgili genel olarak bilgiler yıkık binalar biçiminde olduğu istikametinde. Can kayıplarının çok fazla olmadığını lisana getiren tarihçiler daha çok yapıların büyük ziyan gördüğünü lisana getirmektedirler. Bu periyoda ilişkin bilgiler sarsıntının şiddetli olduğu lakin merkezin İzmit olabileceği istikametinde. İstanbul’un da bu zelzeleden etkilendiği daha sonraki yıllardaki kaynaklardaki belirtilmiş.
1766 Sarsıntısı ‘Sabaha karşı gelen deprem’
1766 yılı zelzelesi ile ilgili yazılan kitaplar ve kayıtlarda şiddetinin fazla olduğu ve insanların aylarca, makus kurallarda yaşamak zorunda kaldıkları istikametinde. Bu sarsıntının 1509 sarsıntısına çok benzediği ve birebir yıkıcılıkta olduğunu kaynaklardan görmemiz mümkündür. Yani 1509 sarsıntısından yaklaşık 250 yıl sonra tıpkı yıkıcılık ve tesire sahip bir zelzeleyle İstanbul’un sarsıldığını görüyoruz. 1766 sarsıntısı için yerli ve yabancı kaynakların üzerinde durduğu sarsıntı saati ise “sabaha karşı” olduğu tarafında. Hatta bu nedenle kayıpların az olduğu zira yapıların genelde tek katlı ve ahşap olduğu konusunda bilgi veriliyor.
1894 Zelzelesi ‘Kapalı Çarşı’da büyük yıkım’
Büyük 1766 zelzelesinden yaklaşık 128 yıl sonra meydana gelen 1894 sarsıntısında İstanbul’da en çok ziyan gören yapıların eski yapılar olduğunu yabancı tarihtiler yazmış. Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Kapalı Çarşı ile ilgili rapor hazırlayan Oscar Beyefendi Rendelmann Kapalı Çarşı’da büyük hasar olduğunu lisana getirmektedir. Tarihçi raporunda şu tabirleri kullanıyor “Çarşının inşaat sistemi yanlışlı, yüksek katlarda haddinden fazla yük birikmiş ve birçok gereğince sağlam değil.” 1894 zelzelesinde çarşıyı örten bir çok kubbenin çöktüğü, burada can kaybının da fazla olduğu kaynaklarda yer almaktadır.
Depremler daha çok ne vakit oluyor?
1894 Sarsıntısının akabinde Osmanlı Devleti’nde o periyoda kadar meydana gelen sarsıntılarla ilgili araştırma yapan Jeoloji Mühendisi Halil Edhem Bey; sarsıntıların iklime nazaran şöyle bir istatistiğini yapmış:
’51’i kış, 39 İlkbahar, 44 yaz, 92 tanesi ise sonbahar’
1894 zelzelesi ile ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde zelzeleden en çok etkilenen yerleşmeler bugünkü yerleşme isimleriyle Adalar, Yalova, Adapazarı, İzmit, Gebze, Büyük ve Küçük Çekmece, Çatalca, Karamürsel olarak tabir edilmiştir. 10 Temmuz 1894 yılı zelzelesi ile 17 Ağustos 1999 sarsıntısı ortasında bu açıdan da bir benzerlik görmek mümkün. İki sarsıntının de ‘İstanbul Depremi’ olarak adlandırılsalar da ‘Marmara Denizi’ sarsıntısı olduğu ortadadır.
1912 Zelzelesi ‘Yine tıpkı saatlerde…’
Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları devrinde tekrar savaşın yaşandığı coğrafyaya yakın bir yerde meydana gelen 1912 Mürefte sarsıntısı yıkıcı sarsıntılar ortasında yer alır. 9 Ağustos 1912’de Tekirdağ ilinin Şarköy ilçesinde meydana gelen bu sarsıntının büyüklüğü 7,3 olarak belirlenmiş. Tıpkı 1999 zelzelesi üzere gece 3 sularında meydana gelen ve tarih benzerliği de olan bu sarsıntıda 216 kişi hayatını yitirmiştir.