Tüm dünyanın gözü eski Devlet Lideri Jair Bolsonaro taraftarlarının seçimlerde hile yapıldığı teziyle Parlamento’yu bastığı Brezilya’da doğal olarak. Dünya kamuoyu, iki yıl evvel de bu baskının neredeyse ikizini ABD’de görmüştü. Eski Lider Donald Trump’ın taraftarları da seçimlerde hile yapıldığı gerekçesiyle gerçekleştirmişti baskını. Sağın demokrasiden yalnızca kendilerinin kazanması gerektiğini anladıklarının örneğidir bu iki ülkede yaşananlar.
Brezilya’nın solcu Devlet Lideri Luiz Inácio Lula da Silva olayı “neofaşist bir girişim” olarak kıymetlendirmekte haklı. Zira orduyu iktidara getirecek bir mazeret yaratmak isteyen faşistlerin de neredeyse tümü Bolsonaro destekçisi.
Ordu darbe yapar mı?
Gerçekten Brezilya ordusu kargaşayı mazeret edip idareye el koyar mı? Öncelikle ordunun darbe yaparak iktidara gelmesi için “uluslararası ortam” pek uygun değil. Ayrıyeten darbeye gereksinimi da yok. Zira ordu 1964-85 yılları ortasındaki cunta idaresinden demokrasiye (!) geçilirken kendisini epey sağlama aldı. Devletin neredeyse tüm kurumlarında askerler var.
Ayrıca üçüncü sefer Lider seçilen Lula, birinci iki periyodundaki kadar “tehdit” değil ordu ile sermaye için. Zira Lula, ülke sermayesiyle anlaşmış, değerli bir sağ partiyle işbirliği yaparak iktidara gelmiş biri. Brezilya’nın iktisat politiği de militarizme dayanıyor. Bedelli toplumsal zenginlikler orduya aktarılıyor, tüm bunların üzerine de kamusal yaşama “askeri bir ahlak” dayatılmış durumda. Yani ordu açık bir cunta ile ülkeyi yönetmeyi kalkarsa gereksiz bir iş yapmış olur.
Siyasetin daima içinde
Ordu ülke demokrasiye geçtikten sonra bile siyasete karışmayı sürdürdü. Ordu saflarından çıkmış olmaktan gurur duyan eski yüzbaşı Bolsonaro’nun, iktidara gelmesinde silahlı kuvvetlerin belirleyici olduğu sır değil. Her vakit sol tersi olan ordu, Silva’nın 2019’da, daha sonra mahpusa atılmasına yol açan suçlamalara karşı yaptığı aklanma başvurusunu mahkemeyi tehdit ederek sürece koydurmamıştı. Bolsonaro, yolundan Silva çekildikten sonra lider olduğunda yaptığı birinci konuşmada “ulusun bahtını etkilediği” için Brezilya Genelkurmay Lideri General Eduardo Villas Bôas’a teşekkür etmişti.
Beş temel bileşen
Brezilya ordusu, Amerika kıtasında ABD’den sonraki en büyük ikinci ordu. Latin Amerika ile Güney Yarımküre’deki ülkeler ortasında en fazla askeri işçiye sahip olan Brezilya’da 334 bin 500 faal kuvvet var. İşte bu ordu mevcut neofaşist dalgayı yaratan, toplumsal haklarda da 2000’li yıllarda bilhassa Personel Partisi’nce getirilen hakları gerileten ordudur. Beş temel bileşeni vardır bu ordunun. Birincisi, askeri işçinin askeri aygıta aidiyet hissinin, ulusal hisler da dahil olmak üzere öbür tüm hislerin önüne geçtiği bir durum olan Korporatizm’dir. Askerler kendilerini sivillerden üstün görürken, askeri aygıt da kendisini ulusun gerçek özü olarak görür; kaderi(!) ‘ulusu kurtarma misyonudur’. İkincisi, özel ticari çıkarlar sözkonusu olduğunda zayıflayan, lakin askeri/polisiye alanlar sözkonusu olduğunda güçlenen bir devlet aygıtı vizyonudur.
Bireyciliğe inanç, yalnızca güçlü olanın başarılı olması gerektiği fikrini de içeren Muhafazakar Hıristiyan kıymetler üçüncü bileşeni oluşturur. Ordu, bu yüzden ırkçılıkla, cinsiyetçilikle, homofobiyle gayret üzere kimlik temelli çabaları bölücü olarak kıymetlendirir. Dördüncü bileşen de demokrasiyi seçkinlerin işi olarak gören muhafazakar liberalizmdir. Kitlelerin yalnızca oy vermekten sorumlu olduğunu savunan bir anlayıştır bu. Beşinci bileşeni ise elbette antikomünizm. Brezilya ordusunun tarihi düşmanı komünizmdir zira.
Bu temel beş bileşenle Brezilya toplumunu yönetmesi gerektiğine inanan ordu hep siyasetin içindedir bu nedenle. İşte bu ordu kamu işletmelerini özelleştirdi, ülkeyi ABD’ye boyun eğdirdi, pandemiyi siyasi olarak kullandı, kamu dairelerini işgal etti, üst rütbelilere tanınan ayrıcalıkları yeterlice arttırdı, devletteki hegemonya araçlarını tekrar düzenledi, bu araçları gericilikle uyumlu hale getirdi.
Luiz Inácio Lula da Silva’nın Emekçi Partisi hükümeti devrinde (2003-2011) sivil-asker bağlantılarında izafi bir istikrar periyodu yaşandığını belirteyim. Hem bunun nedenini hem de Brezilya ordusunu anlatmaya yarın devam edelim.