Kraliçenin sırrı yazıtta çözüldü

Mehmet Emin Öztürk

Anadolu, coğrafyasıyla ve özgün öyküleriyle tarih kokan bir bölge. Adıyaman denince de çoğumuzun her şeyden evvel birinci aklına gelen büyüleyici anıt Nemrut olur. İstanbul’dan Adıyaman’a giderken Nemrut’u görmek, güneşin doğuşunu yahut batışını izlemek dışında bir beklenti içinde de değildim doğrusu. O denli ya Adıyaman hakkında ne biliyoruz ki. Bu hislerle katıldığım tertip tüm fikirlerimi değiştirdi.

Arkeolog Nezih Başgelen.

GİZEMLİ KOMMAGENE KRALLIĞI

Son yıllarda kültürel farkındalığımızı artırmak, sahip olduğumuz coğrafyanın hazinelerini tanımak ve bilmek ismine mahallî idareler değerli çalışmalar gerçekleştiriyor. Adıyaman da gizli hazinelerini tanıtma ve turizmin değerli bir merkezi olma ismine bu yıl birinci kez bir bienal düzenledi.

Büyük ve gizemli bir uygarlığın mirasına sahip olduklarını lisana getiren Adıyaman Valisi Mahmut Çuhadar, binlerce yıl öncesine uzanan tarihiyle Adıyaman’ın keşfedilmemiş birçok zenginliği olduğuna dikkat çekti. Çuhadar “Bugüne kadar bildiklerimizin dışında hâlâ araştırılan, hafriyat çalışmaları devam eden alanlar var. Adıyaman’ı kültür, sanat ve turizm merkezi haline getirmeyi hedefliyoruz” dedi.

MEZARIN ALTINDA BİR AİLE DRAMI YATIYOR

Kommagene ve Nemrut Dağı üzerine yayınları ile tanınan ünlü arkeolog-editör Nezih Başgelen bölgede yeni keşifler hakkında kıymetli bilgiler verdi. Bunlardan birisi de 2021 yılında Adıyaman’ın Karakuş Tümülüsü’nde yeri tespit edilen Komegene Krallık Ailesinin bayanlarına ilişkin mezarlık. Bu mezarlığın yazıtı ise nihayet çözüldü ve altından bir aile trajedisi çıktı. Bahisle ilgili Başgelen şunları anlattı: “Karakuş Tümülüsü Adıyaman’ın Kahta ilçesi hudutları içinde yer alan Kommagene Krallık Ailesi’nin bayanlarına ilişkin bir anıt mezar. Yaklaşık 20 metre yüksekliğindeki tümülüsün güneyinde dikili bulunan sütun üzerindeki kartal heykelinden ötürü yöre halkı tarafından ‘karakuş’ olarak anılmış ve literatüre bu isimle girmiştir. Tümülüsün doğusunda iki adet yaklaşık 10 metre yüksekliğinde sütun bulunmakta. Batısında ise Kommagene Hükümdarı I. Antiochos’un (MÖ 69 – 36) oğlu Kral II. Mithridates’in (MÖ. 36-20) kız kardeşi Laodike ile tokalaşma kabartması yer alır. Kuzeydoğusunda bulunan ikili sütundan doğudakinin üst kısmında; ‘Büyük Kral Mithridates bu hierothesionu annesi İsias, kız kardeşi Antiokhis ve Antiochos’in kızı Aka için yaptırdı’ formunda bir yazıt yer almaktadır. Tümülüsün kuzeybatısındaki sütunun başlığı üzerindeki öbür bir yazıtta ise ‘Antiochos ve Kraliçe İsias’ın oğlu Büyük Kral Mithridates, bu anıtı hükümdarın kız kardeşi ve Hükümdarların Hükümdarı Orodes’in karısı Kraliçe Laodike’nin ebedi anısına yaptırdı’ yazmaktadır. Bu yazıtlardan buradaki anıtsal mezar anıtının I. Antiochos’un oğlu II. Mithridates (MÖ 36-21) tarafından yapıldığı kesin olarak anlaşılmıştır.”

Karakuş’ta yapılan çalışmaların değerine değinen arkeolog Başgelen “Mithridates II’nin kız kardeşlerinden Kraliçe Laodike, MÖ 53 yılında babası I. Antiokhos tarafından Part Hükümdarı II. Orodes ile evlendirildiği biliniyor. Devrinin Romalı tarihçilerinin verdiği bilgilerden Kral Orodes’in diğer bir bayandan olan oğlu Phraates’in MÖ 37’de babasıyla birlikte üvey annesi Kraliçe Laodike ve oğullarının da ortalarında bulunduğu tüm kraliyet ailesini katlederek Part tahtını ele geçirdiği bu trajik süreçte M.Ö 36’da Kommagene Hükümdarı Kral Antiochos’u da öldürttüğü anlaşılıyor. Kommagene Hükümdarı I. Antiochos sevgili kızı Laodike ve ondan olan torunlarının yasını tutamadan hiç beklenmedik halde bu süreçte kendi hayatından da olmuştur. Karakuş’taki yazıtlar ve Cassius Dio üzere tarihçilerin kayıtları Kommagene hanedanı için ani gelişen ve ard arda gelen bu büyük aile trajedisinin sessiz şahitleridir.” diye konuştu.

CENDERE KÖPRÜSÜ

Cendere Köprüsü, Roma Köprüsü yahut Septimius Severus Köprüsü olarak da bilinir. Köprü harika bir kanyondan akan Cendere Çayı’nın iki tarafını birleştirdiği için bu isim verilmiştir. Yazıtlardan köprünün her iki girişinde imparator Septimius Severus ile karısı Julia Domna ve oğulları Geta ve Caracalla ismine birer sütun olduğu anlaşılıyor. Septimius Severus’tan sonra tahta geçen İmparator Caracalla, kardeşi Geta’yı öldürterek Roma topraklarında Geta ismine dikilen ne varsa yıktırmış, bu yıkımdan Cendere Köprüsü de nasibini almış ve kardeşi Geta ismine dikilen sütun kaldırılmıştır.

ARSEMİA

Kral I. Antiochos kitabelerinde kelam edildiğine nazaran; Arsameia İ.Ö. 2’nci yüzyılın başlarında Kommagene’lerin atası Arsemez tarafından Kahta Çayı’nın doğusunda Eski Kahta Kalesi’nin karşısında kurulmuş krallığın yazlık başşehri ve yönetim merkezi. Zirve üzerindeki platformda Mithridathes Callinichos’un mezar tapınağı ve sarayı yer almakta.

NEMRUT DAĞI

UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’nde yer alan, “Güneşin doğuşu ve batışının dünyada en hoş izlendiği yer” olarak nitelendirilen Nemrut Dağı mükemmel bir şova sahne oldu. Kommagene Krallığı’na ilişkin tümülüs ve dev heykeller ortasında usta oyuncu Celil Nalçakan’ın yankılanan tiradıyla, konuklar Nemrut’ta büyüleyici bir gün batımına şahitlik etti. Antiochos taşlara kazdırdığı kutsal yasalarında motamot şöyle diyor: “Tarihin süreci içinde her kim bu topraklara sahip olursa, bu koyduğum kuralları uygulamakla yükümlüdür. Bu kurallara uygun davrananlar rabler tarafından mükâfatlandırılacaklardır. Her kim karşıtını yapar atalarımızın ruhunu incitirse ilahlar tarafından cezalandırılacaktır, kendisi yalnız değil soyu sopu da birebir cezayı çekecektir.”

HER ADIMDA BİR KEŞİF NOKTASI

Müzesi, Nemrut’u, Fırat’ı, çarşısı, mahallî lezzetleriyle her adımda keşfedilecek yeni kıymetlerin bulunduğu Adıyaman’da seyahat boyunca unutulmaz anlar yaşadık. Sadece bayanlara ilişkin bir tümülüs olan Karakuş’ta koreograf Gökhan Ayatar ve grubunun dans gösterisini izleyip, arkeolog Nezih Başgelen’den, tarihi 1800 yıl önceye dayanan, Cendere Köprüsü’nün mimari geçmişini dinledik. Anadolu’nun en uzun Grekçe yazıtının bulunduğu Arsemia’da, Cansu Ergin’in dansı ve Sami Hosseini’nin ritimleri yankılandı. Perre Antik Kenti ve nekropol alanı, Adıyaman kent merkezinde Ulu Camii, Şire Pazarı, Mor Petrus ve Mor Pavlus Kilisesi kente olan bakışımızı değiştirdi. Kuyulu’da Turuş kaya mezarları ile bitirdiğimiz seyahat, bu coğrafyanın karış karış keşfedilmesi gerektiğini bize öğretti.