Türkiye’de derin yoksulluk konusunda çalışmalara öncülük eden isimlerden Hacer Foggo, “Bodrum’a inşaat bölümünde mevsimlik emekçi olarak çalışmak için çok sayıda emekçi geliyor fakat mahalle sistemi oturmuş ve bakkallar var. Bir mahallede bakkal varsa bu talihtir zira veresiye yazdırabilirsiniz. Bakkallarla konuştuğumuzda en fazla veresiye yazdırılan kalemlerin ekmek, kaşar, meyve suyu üzere çocukların beslenmeleriyle ilgili şeyler olduğunu söylüyorlar” diye anlatıyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Derin Yoksulluk Ağı kurucusu ve CHP Yoksulluk Dayanışma Ofisi Koordinatörü Foggo, Türkiye’de pandemiyle birlikte artan çocuk yoksulluğunun pandemi sonrası ortadan kalkmadığını ve durumun daha da kötüleştiğini söylüyor.
Türk-İş’in araştırmasına nazaran Eylül ayında açlık hududu 7 bin 245 lira, dört kişilik bir ailenin yapması gereken toplam harcama yani yoksulluk sonu ise 23 bin 600 lira oldu.
Derinleşen yoksulluk karşısında çocuklar en kırılgan küme olarak tanımlanıyor.
Türkiye’de kız çocuklarının yüzde 85’i, oğlan çocuklarının ise yüzde 69’u yetersiz beslenmeye bağlı düşük kilo ve kansızlıkla gayret ediyor.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2021 bilgilerine nazaran Türkiye’de yaklaşık 23 milyon çocuk var ve her 2- 3 çocuktan biri maddi yoksulluk çekiyor.
OECD’nin pandemi öncesi datalarına nazaran Türkiye, OECD ülkeleri ortasında çocuk yoksulluğunun en yaygın olduğu birinci beş ülkeden biri ve tek bir ebeveynle yaşayan çocuklar için yoksulluk oranı daha yüksek.
BBC Türkçe’ye konuşan ve isminin açıklanmasını istemeyen 3’ü okul çağındaki 4 çocuk annesi bir bayan, kağıt toplayarak geçimini sağladığını anlatıyor.
Bu anne çocuklarının geçmişte bir yıl boyunca okula gidemediklerini zira onlara “beslenme koyamadığını” söylüyor.
Resmi datalara nazaran Türkiye’de besin enflasyonunda son bir yılda yüzde 100’e yakın artış yaşandı.
Yoksulluğun çok katmanlı olduğunu söyleyen Foggo, günlük yevmiyeyle çalışanlar, inşaat ya da dokuma emekçileri ya da müzisyenler üzere farklı meslek geruplarından ebeveynlerin çocuklarının beslenme problemiyle yüzleştiğini söylüyor.
İstanbul’da özel bir okulda çalışan bir öğretmenin BBC Türkçe’ye anlattığına nazaran, besin enflasyonu orta üst gelir kümeleri ortasında da “bugüne kadar görmediği” bir ayrışmaya neden oluyor.
Özel okul fiyatına ek olarak ödenen yemek parasının yıllık 6 bin TL’den bu yıl 18 bin TL’ye yükseldiğini söyleyen öğretmen, yemek faturasının kesinti yapılan birinci kalemlerden biri olduğunu belirtiyor.
“Çocukların ne yiyeceği konusunda da ne yazık ki ailelerin gelirlerine nazaran büyük farklar oluşuyor.” diyor.
UNICEF’in 9 Aralık 2021 tarihli Covid-19 pandemisinin çocuklar üzerindeki tesirlerini değerlendirdiği raporuna nazaran Türkiye’de 2020 yılı prestijiyle fakir çocuk sayısı 7 milyon 378 bin.
”Temiz suya erişim lüks hâline geliyor”
En fakir kesim için yalnızca besin değil pak suya erişim de bir sorun hâline geliyor.
Türkiye’de eğitimde fırsat eşitliği alanında çalışan Öğrenci Veli Derneği (Veli-der), yarım litrelik şişe su satış fiyatlarında, 2021-2022 eğitim öğretim devrinde yüzde 200’e yakın artışlar görüldüğünü söylüyor. Buna nazaran suya ayıracak harçlığı olmayan çocuklar sıhhatsiz şartlarda tuvaletlerden su içmek zorunda kalıyor.
Dernek, tahlil önerisi olarak, “Gerek okul içerisinde gerekse okul bahçelerinde su içme alanları olmalı, okul planlamaları buna uygun projelendirilmelidir.” diyor.
Ancak sorumluluğun bir kısmı de belediyelere düşüyor.
Buna nazaran okulların su tesisatlarının nizamlı bakımı yapılmıyor, okula kadar gelen pak su binanın şebekesine girdiğinde içilebilme özelliğini kaybedebiliyor.
Bu nedenle belediyelerin de merkezi idareler tahlile ortak edilmesi gerekiyor.
Okul beslenme programları için harcanan her 1 euro, ülke iktisadına 9 euro olarak geri dönüyor
Yapılan araştırmalara nazaran çocukların sağlıklı beslenmesi bedensel ve zihinsel gelişimlerini direkt etkiliyor.
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) sıhhat ve beslenmenin eğitim için bir temel oluşturduğunu söylüyor ve “çocukların sıhhatine, beslenmesine ve iyiliğine yatırım yapmak eğitimine yatırım yapmak kadar önemlidir” diyor.
UNICEF’in okullarda sıhhat ve beslenme bahisli 2020 tarihli raporuna nazaran okul beslenme programları okula devamlılığı artırmak, öğrenmeye açıklığı artırmak ve beslenme seviyesini düzgünleştirmek yoluyla çocuk gelişimini destekliyor.
Yoksulluk şartlarındaki çocuklar için okul sıhhat ve beslenme programlarının okula devam mühletini 2,5 yıl uzatıyor.
Besleyici okul gıdalarıysa okul kayıt oranlarını ortalama yüzde 9, okula devam oranlarını yüzde 8 artırıyor.
Okul beslenme programları kız çocuklarında anemi riskini yüzde 20 azaltıyor. Okul beslenme programları eşitlik ve kapsayıcılık konusunda nakit para takviyeleriyle birlikte en tesirli iki teknikten biri.
Okul beslenme programları için harcanan her 1 euro, ülke iktisadına 9 euro kıymetinde geri dönüyor.
Beylikdüzü Belediyesi’nin ikinci periyodu başlayan “Beslenme Saati Projesi” ile gereksinim sahibi çocuklara eğitim ve öğretim devri boyunca beslenme dayanağı sağlıyor.
”Kantinlerin kapatılması gerekiyor”
Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) okul çağındaki çocukların sağlıklı besinlere erişimini kolaylaştırmak için adımlar attığını söylüyor.
Bakanlık, 2016-2017 eğitim-öğretim yılından itibaren kantinlerde kızartma, cips, çikolata, gofret, şeker, kek ve tatlandırıcılı ürünlerin satışını yasaklamış ve bunların yerine meyveler, çiğ tüketilebilen sebzeler, salatalar ve kuru meyveler üzere daha sağlıklı besinlerin satışına müsaade vermeye başlamıştı.
Ancak öğrenciler son bir yılda kantinlerden besinleri yüzde 100’e yakın artırımla aldıklarını söylüyor.
Okullarda beslenme takviyesi konusunda bir rapor yayımlayan Ekmek ve Gül Derneği’nin görüştüğü Kocaeli’nden bir personel şunları söylüyor:
“Okullarda kantin fiyatları uçmuş durumda ve sıhhatsiz, lakin meskende yapmak da çok masraflı. Yeniden biz iş yerinde haftada bir iki et yiyoruz fakat meskende birden fazla vakit bu bile olmuyor. Fabrikada kimi arkadaşlarımız yemekhanede çıkan süt, ayran, meyve üzere besinleri meskene götürüp çocuklarının beslenmesine koyuyor.”
Kantinlerde yüksek seviyede şeker içeren çeşitli eserler satılmaya devam ettiğini söyleyen Besin Mühendisi, Akademisyen ve Müellif Bülent Şık, kantinlerin sağlıklı besine erişimin adresi olamayacağını belirtiyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Şık, kantinlerin okul mutfakları olarak düzenlenip öğrencilere okul yemeği sunan üniteler haline getirilmesi gerektiğini savunuyor.
Sağlıklı besine erişimin temel bir hak olarak ele alınması gerektiğini söyleyen Şık, ana sorunun “sağlıklı beslenmenin ferdi bir probleme dönüştürülmesi” olduğunu savunuyor.
Bu nedenle okul yemeklerinin özelleştirme ya da ihaleler yoluyla değil, direkt MEB tarafından sağlanması gerekiyor.
“Öğrencilerin yüzde 91’i beslenme takviyesi almıyor. Bu soruna süratli bir tahlil bumamız gerekiyor” diyen Şık teklifini şu sözlerle lisana getiriyor:
“Tabldot yemeği değil sandviç, ayran, süt üzere hazırlanması, taşınması ve tüketilmesi kolay besinlerle okullarda öğle yemekleri verilebilir.”
MEB, 2020’de Doğu ve Güneydoğu’da okul yemeği programının pilot uygulamasının yapılması ve 2023’te okul yemeği programının ülke genelinde yaygınlaştırılması gayelerini paylaşmıştı.
”Türkiye toplumsal takviyeler açısından en berbatından daha makûs durumda”
MEB tarafından hazırlanan “Yetişkin ve Çocukluk Çağı Obezitesinin Önlenmesi ve Fizikî Aktivite Aksiyon Planı 2019-2023″ kapsamında 2020’de Doğu ve Güneydoğu’da okul yemeği programının pilot uygulamasının yapılması ve 2023’te okul yemeği programının ülke genelinde yaygınlaştırılması maksadı paylaşılmıştı.
Bakanlık BBC Türkçe’nin bu çalışmalarla ilgili sorularına karşılık vermedi.
Okulda beslenme takviyesi bir müddettir muhalefetin de gündeminde.
CHP Tekirdağ Milletvekili Candan Yüceeri hafta başında öğrencilerin beslenme meselesine ait TBMM Başkanlığı’na yasa teklifi sundu.
Okulda Fiyatsız Yemek Projesi’ni tanıtan Yeterli Parti ise, devlet okullarında birinci ve orta öğretim seviyesinde okuyan 15,1 milyon çocuğa kahvaltı ve öğlen yemeğinin fiyatsız olarak verileceğinin kelamını verdi.
Türkiye Personel Partisi (TİP) Sözcüsü ve Milletvekili Sera Kadıgil, okullarda bir öğün fiyatsız yemek ve pak su dağıtılması için 12 Eylül’de kanun teklifi vermişti.
Proje kapsamında 15 milyon çocuğa, yıl boyunca fiyatsız öğlen yemeği vermenin maliyeti 17,4 milyar TL, 15 milyon çocuğa, yıl boyunca fiyatsız öğlen yemeği ve kahvaltı maliyeti 26,2 milyar TL olarak hesaplandı.
Sera Kadıgil ise hesaplamalarında bu bütçenin azami 20 milyar TL olacağını söylüyor.
Diğer kimi milletvekilleri ve uzmanlar da bütçede bu türlü bir kaynağın farklı harcama kalemlerinden aktarılarak oluşturulabileceğini düşünüyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) Yöneticisi Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, bu tip yardımlara bütçede farklı kesintilerle kaynak bulunabileceğini lakin sorunun Türkiye’de toplumsal dayanaklara kaynak ayrılmaması olduğunu söylüyor:
“Türkiye, toplumsal dayanaklar açısından en berbatından daha makûs durumda. Ulusal gelirinin lakin yüzde 4’ünü toplumsal dayanaklara ayırıyor. Eğitim gereçleri üzere kalemlere takviyeler yapılıyor lakin fakirlere yönelik kapsamlı bir sistem yok.”
Uzmanlar, sıkıntıya acil bir karşılık oluşturulmazsa Türkiye için uzun vadede ağırlaşacak bir faturaya karşı uyarıyor.
Sorunun geniş kapsamda, “Yaban hayatın karşılaştığı baskı, ekonomik kriz ormansızlaşma, garantisiz emek rejimi” üzere bahisler bağlamında ele alınması gerektiğini söyleyen Şık, çabucak tahlil üretilmezse “toplumun önemli bir biçimde açlık ve sıhhat problemleriyle yüzleşeceğini” söylüyor.