Kahramanmaraş ve Hatay vilayetleri ve etrafında yaşanan yıkıcı sarsıntıların Türkiye iktisadına yansımalarını, yabancı finans kuruluşlarının raporlarından izlemeyi sürdürüyoruz.
AKP iktidarı şu anda kaç bina yıkılacak, hangi bölgeler imara açılacak ve kaç konut yapılacak sorularıyla meşgul. Zelzelenin ülkeye ekonomik ve toplumsal tesir tahlillerini konuşacak etaba “henüz” geçemediler.
Merkezi Londra’da bulunan çok uluslu bağımsız kontrol, vergi ve danışmanlık firması PricewaterhouseCoopers (PwC) 28 Şubat 2023 tarihli “Depremin Ekonomik ve Sektörel Etkisi” tahlilini iş dünyası ile paylaştı.
TÜİK 2022 Şubat bilgileri baz alınarak yapılan tahlilde, Türkiye GSYİH’sinin yüzde 9’unu oluşturan zelzeleden en çok etkilenen 11 vilayet içinde Gaziantep, Adana ve Hatay büyüklük olarak ön sıralarda yer alıyor.
Nüfusun yüzde 16’sı, GSYİH’nin yüzde 9’unu, ihracatın yüzde 13’ünü, istihdamın yüzde 11’ini, işletme sayısının yüzde 10’unu oluşturan 11 kentin Türkiye içindeki yükleri:
İstihdamda yüzde 2.2 hisseyle birinci sırada yer alan Gaziantep’i yüzde 2.1 ile Adana, yüzde 1.2 ile Hatay takip ediyor. Zelzelenin merkez üssü Kahramanmaraş’ın hissesi binde 7 seviyesinde kalıyor.
İhracatta yüzde 4.3 hisse alan Gaziantep’i, yüzde 1.5 ile Hatay ve yüzde 1.3 ile Adana izliyor.
Gaziantep Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)’da yüzde 1.9, Adana yüzde 1.8, Hatay yüzde 1.3 hisse ile birinci üçte yer alıyor. Kahramanmaraş binde 8 ile 4’üncü sırada…
İşletme sayısı açısından Adana yüzde 2.2 hisseyle öbür 10 kentin önünde. İkinci sıradaki vilayet Gaziantep yüzde 1.8 ikinci, Hatay yüzde 1.3 ile üçüncü…
Afetin etkilediği 11 ilin 22 milyar dolar olan ticaret hacmi; hizmetler, inşaat, sanayi ve tarım kesimlerindeki faaliyetlerden geliyor.
İhracatın dallara nazaran dağılımına bakarsak; tarım eserleri yüzde 17 ile birinci sırada. İmalat ihracatı yüzde 8.3 hisse alırken, madencilik yüzde 9.5 üzere yüksek bir oranda…
Rapor sosyoekonomik tesirleri de tahlil ediyor. En büyük maliyetin, bölgede ziyan gören binaların tekrar inşası olduğunun altı çiziliyor. İkinci en büyük tesir “sabit sermaye” ve “işgücünde” ortaya çıkıyor…
Raporda kaydedilen ikincil tesir de “İhracat ve turizm gelirleri kayıplarına bağlı cari açıkta artış, vergi gelirlerinde düşüş, az gelişmiş bölgelerin, gelişmiş bölgeler ile gelir farkının açılması” olarak somutlanıyor.
Yaşamsal ve toplumsal ihtiyaçlara yönelik gereksinimlerin kâfi ölçüde karşılanamaması ve eğitim, sıhhat hizmetlerine erişimde yaşanılacak zorluklara işaret eden rapor; sarsıntı bölgesinden artan iç göçün yol açacağı iş gücü kaybına da vurgu yapıyor.
1999 Marmara sarsıntısı sonrası artan harcamalar için artan vergilerden örnekler veriliyor ki; bugün de tıpkı yolun izlenmesi beklenebilir.
Rapor Japonya’da yaşanan 2011 Tohuko zelzelesi ile de bir karşılaştırma imkanı veriyor. 9,0 büyüklüğündeki zelzele ve akabinde yaşanan tusunami yaklaşık 18 bin 500 kişinin hayatını kaybetmesine yol açmıştı.
Japonya’da afetten itibaren 1 yıl içinde lokal paydaşlardan 3.8 milyar dolar bağış toplanırken, memleketler arası paydaşlardan 800 milyon dolar bağış gelmiş.
Japonya yeni binalar ve alt yapıları için 45 milyar dolar bütçe ayırmış. Mahallî idarelerin tekrar yapılandırma bütçesi ise 25 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiş.
Yine Japonya mahallî idarelere 37 milyar dolarlık vergi indirimi getirmiş.
Japonya’nın lokal idarelerle iş birliği Türkiye’ye model olur mu? Dilerim olur…
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Lideri Ekrem İmamoğlu dün uzmanlarla hazırladıkları “İstanbul Zelzele Seferberlik Planı” nı açıklarken, “Ya daima birlikte hareket edeceğiz ya da işbirliğine yanaşmayanlar koltuklarını bırakıp meskenine dönecek” diyordu…
Birlikte hareket etmek çok da kolay olacağa benzemiyor. AKP’nin çekmesinde İstanbul’da en riskli konutların yer aldığı bölge olarak Beykoz ve Sarıyer gösteriliyor.
İstanbul’da “kentsel dönüşüm” planları, sarsıntı haritalarında yeri en az riskli bölgelerden başlıyorsa, akılımıza birinci olarak yeniden “rantsal dönüşüm” gelir.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum‘un,23 Şubat’ta Adıyaman Afet Uyum Merkezi’nde yaptığı açıklamalara nazaran, 44 binin üzerinde can kaybının yaşandığı zelzelelerin akabinde 1 milyon 250 bin binada hasar tespit çalışması yapıldı. Bunlardan 164 bin 321 bina; “yıkık”, “acil yıkılacak” ve “ağır hasarlı” olarak tespit edildi.
“Afet Bölgesi Tasarım Alanları Rehberi Vilayet Ölçeği” başlıklı planda; vilayet il, ilçe ilçe belirlenen projelerin 9 yüklenici şirket ve 7 müellif şirket eliyle yürütülmesi yer alıyor.
Belgeye nazaran projede; Kalyon, Kuzu Küme, Ege Yapı, Nef, Tahincioğlu, Optimal, Dome, NKY ve ANT Yapı şirketleri yüklenici olarak belirlendi.
Konut maliyetleri ortaya çıkmaya başlıyor…
TOKİ’nin zelzele bölgesinde inşa edilecek konutlarla ilgili düzenlediği “davet usülü” ihaleyle,188 milyar liralık kontrat imzaladığı kamuoyuna yansıdı.
Olağanüstü Hal ilan edilen bölgede bu ihaleler hangi kurallarda verildi, taban etüdleri bilimsel ölçütlere tam uygunluk gösteriyor mu sorularına bilimsel bir açıklama yapılmadan konut inşasına girişmek için gerekli olan finansmanın nasıl sağlanacağını da bilmiyoruz…
Zira son iki yıldır yaşanan yüksek enflasyon karşısında fakirleşen halkın zelzele vergisi kaldıracak hali kalmadı.
Dış kaynak açısından da milletlerarası finans kuruluşlarının çok da cömert olamadığını deneyimlemiş bulunuyoruz.
Dünya Bankası, Avrupa Birliği fonları, sürdürülebilirlik kriterlerine dayalı olarak “onayladıkları projelere” kredi dayanağı sunuyorlar. Ayrıyeten “hükümetlere” direkt kredi vermiyorlar, bir sivil toplum kuruluşu ile işbirliği arıyorlar.
Elde var; Katar…
Türkiye ve Suriye’yi vuran sarsıntılardan etkilenenlere, acil yardım için “Katar Afet Müdahale Fonu” ndan 1 milyon dolar tahsis ettiklerini ve 20 milyon dolar toplamak için de kampanya düzenlediklerini açıklayan Katar Kızılayı Milletlerarası Yardım ve Kalkınma Departmanı Müdürü Muhammed Salah, “Katar Kalkınma Fonu ve öteki derneklerle paydaşlığımız aracılığıyla, durum sakinleştikten sonra sarsıntı bölgelerinin yine imarında rol almak istiyoruz.” sözlerini kullandı.
Sakinleştiysek, Katar’a konut rezerv alanlarını göstermek için Kanal İstanbul bölgesinden satın aldıkları yerleri gösterebiliriz!