Hürriyet Seyahat’te sıklıkla yazılarını okuduğunuz gazeteci-yazar Melih Uslu’nun Mona Kitap’tan yeni çıkan ‘Doğu Seyahatnamesi’nin sayfalarını çevirirken Anadolu’nun mistik atmosferini, misafirperverliğini, sıcaklığını hissediyorsunuz. Uslu kaleme aldığı pek çok kitabı karşılaştırarak “En coşkulu yazdığım bu oldu” diye anlatıyor süreci. Kitabı okurken kendinizi bir anda tarihin sıfır noktası Göbeklitepe’de yahut Gaziantep’te kebap kokuları ortasında buluyorsunuz.
‘Doğu Seyahatnamesi’ni yazmaya nasıl karar verdiniz?
Uzun yıllardır hayalimdi. Evvelki beş kitabım daima Türkiye’nin batısı üzerineydi. Halbuki ben hem Doğu’nun hem Batı’nın muharriri olmak istiyordum. Zira gerçek bir müellif bölge seçmez. Bu kitapla biraz da rüştümü ispat etmek istedim.
Bu kitabınızın başkalarından farkı nedir?
En coşkulu yazdığım kitabım oldu… Klasik seyahat teklifleri içeren klişe bir seyahat rehberi olmasını istemedim. 12’nci yüzyıldan başlayarak günümüze dek Doğu seyahatlerini anlatan pek çok seyahatname yazılmış. Bunların bir kısmı, Türkiye’nin doğusunu içeren yapıtlardan oluşuyor. Bu alandaki literatüre baktığımızda Doğu’daki kentlerimize ait metinlerin Kudüs’e, Ortadoğu’ya ve Mezopotamya’ya kıyasla çok daha az olduğunu fark ettim. Doğu’daki kentlerimiz üzerine biraz kelam edip tarihe not düşmek istedim.
Melih Uslu, Mor Evgin Manastırı’nda.
‘10 YILDA ORTAYA ÇIKTI’
Okur neler bulacak bu yeni kaynakta?
Anadolu’nun doğusundan yüzler, sesler, tatlar ve tanıklıklar diyebiliriz. Kitapta, etkileyici bir ıssızlığın ortasındaki İshak Paşa Sarayı’ndan Ahlat’taki dünyanın en büyük Türk-İslam açık hava mezarlığına, ortaçağ kiliselerinin süslediği Van Gölü adalarından harika mozaiklerin adresi Zeugma Müzesi’ne dek görülmeye kıymet sayısız yeri, samimi bir üslupla anlatmaya çalıştım. Didaktik olmaktan kaçınarak, yorum yüklü edebi bir lisan kurdum.
Farklı gezginlerin ve edebiyatçıların sesleri de var değil mi?
Metinlerimi 1911’de Nusaybin’i gezen İngiliz müellif Getrude Bell’in izlenimlerinden Cilo Dağları’nın mükemmel hoşluklarını anlatan ulusal dağcımız Tunç Fındık’ın görüşlerine, Kars’ta Türkiye’nin birinci peynir müzesini kuranların heyecanından memleketi Antep’in mutfağını cennet sofrasına benzeten müellif Ahmet Ümit’in birinci ağızdan söylediklerine kadar çeşitli isimlerle zenginleştirdim. Yaklaşık 10 yıla yayılan uzun seyahatlerin; müşahede, empati ve araştırma süreçlerinin sonunda bu kitap ortaya çıktı.
Kitapta, “Doğu’yu üstünkörü gezmeyin!” diyorsunuz ve ekliyorsunuz: “Tanışarak, yüzleşerek, sindirerek gezin. Esnafa selam verin, çocukların oyunlarına katılın, yer sofralarına oturun, boz dorukların arkasındaki hayatlara kulak verin!” Seyahatiniz esnasında belirli ki çok anı biriktirmişsiniz. Aklınızda en çok kalan ne oldu?
Bir dağı görmek, -tırmanmak ve kamp yapmak için değil- sırf görmek için Türkiye’nin bir ucundan öbür ucuna gidilir mi? Mutlaka gidilir; hele ki bu dağ Ağrı ise… Üşenmedim, Ağrı’ya gittim ve eteklerinde gezindim. İnanın hayatımın en unutulmaz seyahat tecrübelerinden biriydi. Ağrı Dağı’na bir sefer bakmak bile beşere nasıl bir yerde yaşadığımız konusunda çok şey anlatıyor. Dağın eteğinde karşılaştığım Patagonyalı turistin de benim üzere düşündüğünü görünce çok memnun oldum. 1829’da ünlü Rus şair Puşkin de buraya gitmiş ve “Efsanevi dağa var gücümle baktım” demiş. Ben de Puşkin ile tıpkı şeyi yaptım ve Ağrı Dağı’na var gücümle baktım. Yöre insanı, Ağrı Dağı’nı nazlı bir geline benzetmekte çok haklı. Birden fazla vakit başı bulutlarda. Açıkçası ben de Ağrı’daki dördüncü günümde dağın doruğunu görebilmiştim. Her sabah uyandığımda “Acaba bugün tepeyi görebilecek miyim” sorusunu bir oyuna dönüştürmüş, nihayet günler sonra müsaade verdiğinde çok sevinmiştim.
Kitabın sayfalarında Gaziantep’te sokaklarda oturup salçalık kırmızı biber ayıklayan bayanlar da var.
Doğu’yu neden gezmeli?
Anadolu’nun doğusu, semavi dinlere nazaran peygamberlerin, keşişlerin ve kartalların nefes aldığı uhrevi vakitlerin yurdu. Doğu’da çocuklarla arkadaşlık yaptıkça anladım ki burada olmak çok dinli, çok kültürlü, çok lisanlı bir kentte soluk alıp vermek demek. Taşların lisanını öğrenme hevesiyle çocukların peşine takılıp dev bir labirenti andıran sokaklarına dalmak gerek… Kentlerin caddelerinden aşağı ve üst hakikat tırmandığınızda, daracık nemli sokaklar ruhunuzu devralıyor zira. Kısa müddette yöredeki kadim kentler üzere düşünmeye, hissetmeye başlıyorsunuz. Unutmayın! Anadolu’nun doğusunu görmeden Türkiye’yi tanımış olamazsınız.
Sırada ne var?
Bir sonraki kitabınızda nereleri okuyacağız? Yakın gelecekte Türkiye’nin doğal ve kültürel zenginliklerini yurtdışındaki kitap okurlarına daha fazla tanıtmak üzere bir amacım var. İtalya merkezli değerli bir yayınevinden hoş bir teklif aldım. En güzelleriyle Türkiye ve İstanbul’un ruhunu anlatan iki kitap üzerinde çalışmaya başladık.
Melih Uslu ‘İnsanlığın geçmişini sorgulatıyor’ diye tanım ettiği Göbeklitepe’de.
“GÖBEKLİTEPE’NİN BÜYÜSÜ BAŞKA”
* “Dünyanın orjinal haliyle günümüze kalmış en eski tapınağı olarak bilinen Göbeklitepe, ‘devrim’ niteliğinde bir keşif. Burayı gezmenin büyüsü bir öteki. 12 bin yıl evvel Fırat ve Dicle ırmakları ortasında kalan bölgede, insanlık avcıtoplayıcı bir hayat biçiminden yerleşik hayata yaklaşıyordu. Binlerce yıl evvel sandığımız üzere mütevazı bir hayat üslubuyla yetinmemiş olduklarını, tersine görkemli bir evre yaşadıklarını görebiliyoruz.”
* “Göbeklitepe’nin çok yakınında Tarihi Urfa Çarşısı vardır ki kesinlikle görülmeli. Büyüklüğü ve hareketliliğiyle Doğu’nun en varlıklı lokal alışveriş adreslerinden biri olan çarşı, ziyaretçisine başlı başına bir şenlik vaat ediyor. Çarşının merkezinde sayılan Gümrük Han’da demli bir çay sipariş eder ve etrafımda olan bitene kulak konuğu olurum. İskemlede oturup gelen geçeni izlemek bile gezginlere ilham verir.”
* “Bölgedeki seyahatinize UNESCO dünya kültür miraslarını keşfederek başlayın.”
* “Nemrut Dağı’ndaki Kommagene anıtları, Diyarbakır Surları ile Hevsel Bahçeleri, Ani Tarihi Kenti ve birinci devlet formunun ortaya çıktığı yer olarak kabul edilen Malatya’daki Arslantepe Höyüğü, görülmesi gereken yerlerin başında.”
* “Henüz yapmadıysanız Doğu Ekspresi ile Kars seyahati unutulmaz bir tecrübe.”
* “Midyat’ın telkâri atölyeleri, Kemaliye’nin kapı tokmakları, Bingöl’ün Yüzen Adalar’ı, Van’ın kahvaltı salonları, Doğubayazıt’ın pasajları, Bitlis’in kümbetleri, Nusaybin’in kutsal yerleri, Tillo’daki ışık hadisesi, Erzurum’un tabyaları, Tunceli’nin gözeleri (su kaynakları), Erzincan’ın Ergan Dağı, Iğdır’ın koç başlı mezar taşları, Muş’un lale tarlaları, Kilis’in yemekleri, Antep’in livas (içme suyu şebekesi) ve kastelleriyle (yeraltı su tesisleri) tanışmadıysanız çok şey kaçırıyorsunuz.”