Türkiye tiyatrosunun değerli isimlerinden biri olan Ferhan Şensoy geçen sene, 70 yaşında ortamızdan ayrıldı. 70 yıllık bir ömre neler sığar, ne üzere başarılara imza atılır, gelin birlikte bakalım: Çocukluk yıllarından itibaren tekraren seyrettiği klasik sinemalarla başlayan oyunculuk aşkı Şensoy’u üniversite yıllarında yurtdışına sürükler, oradan da gerisin geri İstanbul’a getirip birbirinden değerli oyunlara imza atmasına sebep olur.
Yazdığı oyunlar da çetin cevizdir hani. Aldığı mevt tehditleri, yaşadığı zorbalıklar bir yana tiyatrosu dahi yakılır. Lakin Şensoy yılmaz. Bildiğini yapmaya devam eder ve bu sayede hıncahınç dolu salonlarla, o salonları dolduran alkışlarla ve hâlâ daha atılan kahkahalarla hem tiyatro tarihimize hem de gönlümüze ismini kazır.
1951’de Çarşamba’da doğar Şensoy. Annesi Müjgan Hanım ilkokul öğretmeni, babası Yusuf Cemil Beyefendi ise bir devir CHP’den belediye başkanlığı yapmış bir tüccardır. Şensoy ilkokula başladığı yıllarda kitaplarla iç içe büyürken en büyük sevdası Çarşamba’daki Ferhan Sineması’dır. Sinemada Şensoy ailesine ayrılmış bir loca vardır ve Şensoy her gösterimde orada yerini alır. Bazen bir sineması otuz kırk defa izlediği dahi olur. Oyuncuların mimiklerini, sahne dekorunu, her şeyi tek tek ezberleyecek kadar bilir. Hatta yıllar sonra Onat Kutlar bu denli ayrıntıyı nasıl hatırladığını sorunca, Şensoy adres olarak çocukluğunu gösterir.
1961’de Çarşamba’dan İstanbul’a, Galatasaray Lisesi’ne hakikat yola çıkar. Oğullarının eğitimiyle çok ilgilenen aile bilhassa burayı tercih eder. Şensoy da Galatasaray’ın özgürlükçü ortamından ve Beyoğlu’nun ışıltılı hayatından etkilenir. Dışa dönük biri olduğu için de ortama çok çabuk ayak uydurur.
Galatasaray’daki en büyük talihlerinden biri edebiyat öğretmeninin Tahir Alangu olmasıdır. Edebiyatımızın değerli muharrirlerinden biri olan Alangu daha birinci derste edebiyat ders kitabını kaldırmalarını, onun yerine herkesin Sait Faik külliyatı almasını söyler. Bu sayede pek çok yerli ve yabancı müellifi okuma bahtı elde eder Şensoy. Hatta Alangu uygun derecede Almanca bildiği için o yıllarda şimdi çevrilmemiş Friedrich Dürrenmatt, Heinrich Böll üzere muharrirleri da Almancadan bakıp anında çevirerek öğrencilerine okur.
Şensoy yazmaya da o yıllarda merak salar. Alangu onun kompozisyonlarını bilhassa sever ve Şensoy’u günlük tutması istikametinde teşvik eder. Bir defasında sınıftan beş öğrenciyi işaret ederek, sizler müellif olacaksınız, der. O öğrenciler Selim İleri, Nedim Gürsel, Engin Ardıç, İzzet Yaşar ve Ferhan Şensoy’dur. Her fırsatını bulduğunda sinemaya, tiyatroya giden, okulda birçok öğretmeni ve arkadaşının taklidini yapan Şensoy kimi durumlar yüzünden Galatasaray’dan ayrılır ve liseyi Çarşamba Lisesi’nde bitirir. Üniversitede pek istekli olmasa da mimarlık okumaya başlar, fakat aklı fikri tiyatrodadır.
O yıllarda sıkı bir devrimci olan Şensoy çok vakit aksiyonlara katılıp bildiri dağıtır. Galatasaray mezunları olarak okullarının ismiyle kurdukları tiyatro topluluğunda arkadaşlarıyla bir arada politik meseleleri işler. Hatta topluluğun birinci oyununu kendisi muharrir. Devekuşu Kabare tatil olduğu günlerde sahnelerini onlara bırakır, onlar da oyunu sahneye koymak için günlerce uğraşırlar. Lakin oyun davetiyelerini dağıtıp son hazırlıkları yaptıkları günlerde 12 Mart darbesi olur. Haldun Taner çabucak devreye girer. Oynamayın bunu, başınız belaya girer, der. Galatasaraylılarsa çok uğraştıklarını, bari dar takım bir izleyiciye oynasak diye onun ağzından girip burnundan çıkarlar ve tiyatronun kapılarını kilitleyip davetlilerin karşısına çıkarlar. Şensoy’un birinci oyun serüveni işte bu türlü başlar.
SAHNEDEN SAHNEYE GEÇEN GÜNLER
Fransız Konsolosluğu’nun açtığı kompozisyon müsabakasını kazanıp ödül olarak Fransa’ya gittiğinde kentin sanatsal atmosferinden çok etkilenir ve burada tiyatro okumaya karar verir. Strazburg Konservatuarı’nın yetenek imtihanı girer. Hem de kendi yazdığı bir modülle. Olağanda Çehov’un ‘Tütünün Zararları’ metninden bir kesim oynanması istenirken Şensoy farklı bir yol izler, vaktiyle Fransa Cumhurbaşkanı olan De Gaulle’ün Galatasaray Lisesi’ni ziyaret ettiğinde yaşananlar üzerinden birkaç bir şey muharrir ve hocaların karşısına De Gaulle olarak çıkar. Onlar da bunu çok severler ve Çehov’u oynatmadan Şensoy’u okula kabul ederler.
Ancak baba Yusuf Cemil Beyefendi bu gidişattan pek mutlu değildir. Onun “adam” olmasını, bu türlü şeyleri bırakmasını ister. Şensoy’sa tutkularını gerisi sıra yürür. Bu yürüyüş esnasında çok kez parasız kalır. Fransa’da pek çok işe girer; garsonluk yapar, bulaşık yıkar, ta ki rejide kendine bir vazife bulana kadar uğraşıp durur. Fransa’dan sonra yolu Kanada’ya düşse de askerlik sebebiyle pasaportu daha fazla uzatılmaz, Şensoy da mecburen Türkiye’ye döner.
Askerden sonra tiyatro ortamına tekrar adım atar. Pek çok oyun muharrir. Ali Poyrazoğlu da ondan bir oyun ister, hatta bu oyunda rol de almasını teklif eder. Şensoy da bir müddet onlarla çalışmaya başlar. 1976 yılında yazıp oynadığı bu oyun ‘Dur Konuşma Sus Söyleme’ ismini taşır. Bir yandan tiyatro devam ederken Yeşilçam’a da adım atar Şensoy ancak bu adımdan pek hoşnut değildir. Çünkü çok içine sinen sinemalarda yer alamaz. Hatta Sefa Önal’ın birinci direktörlük denemesi olan ‘Aşk Dediğin Laf Değildir’ (1976) sinemasında varlıklı bir makûs adamı oynamak üzere sete geldiğinde, Önal Şensoy’un konuttan getirdiği “zengin adam” kıyafetlerini beğenmez. Şensoy da, “Ben bu sinemada aslında varlıklı olmadığım için oynuyorum,” deyince Önal terslenip masraf.
TÜM BASKILARA İNAT
İlerleyen yıllarda, tam da 12 Eylül sıralarında kendi tiyatrosunu, Ortaoyuncuları kurar. Birinci oyunu, tiyatro tarihimiz için de değerli yapıtlardan biri olan ‘Şahları Da Vururlar’ ismini taşır. Hem bu oyun hem de onun bir devamı sayılan ‘Binbir Gece Cinayetleri’ İran rejimini eleştiren oyunlardır ve İran Konsolosluğu’ndan üstü kapalı, İran’dansa açık seçik tehditler alır. Bu yüzden ikinci oyunu yazım kademesinde bırakır.
Sonra pek çok oyun yazıp oynar, lakin mesleğinde en büyük acısı olan ‘Muzır Müzikal’ bir diğerdir. ‘Muzır Müzikal’de Türkiye’deki irticacı tehlikeye dikkat çeken Şensoy pek çok kişi ve kurum tarafından maksat gösterilemeye başlanır. Hatta bu durum o denli bir noktaya gelir ki yobazlar kimse izlemesin diye bütün biletlerini alıp oyuna kendileri gelir ve sahnedekiler oyunu sürdüremez hale gelene kadar onları taciz ederler. Bu türlü olunca da her gösterimde hırgür çıkar. Hatta Bülent Kayabaş’la birlikte Şensoy da bazen birilerini çekip döverler.
Derken günün birinde, Şensoy’un argümanına nazaran, epeyce hesaplı bir halde ve kelamda tiyatroyu müdafaaya gelen polislerden biri tarafından Şan Tiyatrosu 1986 yılında yakılır. Üstelik o denli planlı bir sabotajdır ki bu, yalnızca tiyatroyu yakmayı değil, oyuncuları da öldürmeyi hedeflemiştir. Neyse ki oyuncular sular kesik olduğu için duş almadan erken çıkar ve yangından bu formda tesadüfen kurtulurlar, lakin yangında yeniden de bir çalışan hayatını kaybeder.
Yetkililer bunu elektik kontağından çıkan kolay bir yangın olarak göstermeye çalışsalar da bu işi kimlerin ne niyetli yaptığı ayan beyan ortadadır. Sonuç ne mi olur? Olayın üstü kapatılır ve Şensoy “müstehcen” bir oyun oynadığı gerekçesiyle 21 gün mahpus cezası alır. Tiyatrosu yanan Ortaoyuncular’a çıkış yolu ‘Ferhangi Şeyler’le gelir. Süratle afiş yapılır, biletler satılır, lakin Şensoy nasıl bir şey oynayacağı hakkında hâlâ net değildir. ‘Kahraman Bakkal Süpermarkete Karşı’ oyunundaki küçük bir sahneden ilhamla gündeme dair yapılacak konuşmalar üzerinden yarı ezber, çokça doğaçlama içeren tek kişilik bir şovdur hesaplanan, lakin Şensoy yeniden de tereddüt içindedir.
Gösteri günü gelip çattığında Şensoy’un tedirginliği de artar. Sanki nasıl olacak diye düşünür, lakin kar kış kıyamete karşın oyun kapalı gişe oynar. 7 Mart 1987’de oynanan birinci oyundan sonra ‘Ferhangi Şeyler’ 35 yılda 2500’den fazla kere sahnelenir. Lisana kolay 2500. Bu kadar uzun müddet kapalı gişe oynanan ve yeni sıkıntılardan bahsederek kendini daima yenileyen tek kişilik bir oyunun bir gibisi daha var mıdır bilemeyeceğim. Lakin Şensoy bunu başarmış bir yetenektir.
Şensoy ortamızdan ayrılmış olsa dahi oyunları, sinemaları ve kitapları hâlâ elimizin altında durur. Ortaoyuncular klasik haline gelen Şensoy oyunlarını YouTube kanallarından peyderpey yayınladılar. Yeterlisi mi, siz de bugün Şensoy’u anmak için onun oyunlarından birini izleyin. Bir tiyatrocu en yeterli öbür nasıl anılabilir ki?